فشار خون نيرويي است كه توسط جريان خون به ديواره رگ ها وارد شده و يكي از علايم اصلي حيات محسوب مي شود. اين فشار توسط عمل پمپ قلب ايجاد مي شود، به اين صورت كه وقتي قلب منقبض مي شود فشار خون در رگ ها بالا مي رود كه آن را فشار سيستوليك (ماكزيمم) مي نامند و هنگامي كه قلب منبسط شده و دوباره از خون پُر مي شود، فشار در رگ ها پايين آمده و آن را فشار دياستوليك (مينيمم) مي نامند. گاهي اين نظم به هم خورده و فشار بالا يا پايين مي رود.
بنابراين هنگامي كه فشار خون را اندازه‌گيري مي كنند، هر دو فشار فوق را در نظر مي گيرند.
در گفتگوي زير با دكتر منوچهر قاروني، کارشناس بيماري هاي قلب وعروق و عضو هيات علمي دانشگاه تهران با افت فشار خون بيشتر آشنا مي شويم.
آقاي دكتر، وقتي مي گوييم فشار خون فردي پايين است، يعني چه؟
اگر فشارخون طبيعي فردي برای نمونه هميشه 12 روي 8 باشد و بعد فشارش را بگيرد و عدد از اين مقدار پايين تر آمده باشد، يعني اين كه دچار افت فشار خون شده است.
به طور معمول بيشتر افرد جامعه، به خصوص خانم ها، فشارخون پايين دارند و اين طبيعي است. معمولا فردي كه فشار خون پايين دارد، پُرفشاري خون پيدا نمي كند.
ممكن است هر انساني در شرايط خاصي و در اثر عواملي فشارش افت پيدا كند كه اين عوامل مي توانند طبيعي يا بيماري زا باشند، برای نمونه در تابستان با نخوردن آب يا نمك كافي و انجام فعاليت زياد بدني ممكن است خون غليظ شده و فشار خون پايين بيايد كه اين عوامل بيماري زا هستند، اما اگر يك خانم جوان هميشه فشارش پايين باشد، طبيعي است و مشكلي ندارد.
علايم افت فشار خون چيست؟
نخستين علايم افت فشار خون چه به صورت طبيعي و چه به صورت بيماري زايي عبارت‌اند از: رنگ پريدگي شديد، خشك شدن آب دهان، سياهي رفتن چشم و تپش قلب.
اگر در چنين شرايطي فرد به سرعت ننشيند يا دراز نكشد، خون به مغز نمي رسد و محكم به زمين مي خورد و ممكن است با سر فرود آمده و عوارض ديگري به وجود بيايد.
چرا بعضي ها هميشه فشار خون شان، پايين است؟
اين حالت معمولا ارثي است و بيشتر در خانم ها شايع است و ضعف، بي حالي و كسلي از عوارض آن است. اين افراد بايد در غذاي شان از نمك بيشتري استفاده كنند، اما کسانی هم هستند كه به صورت پاتولوژيك (بيماري) دچار افت فشار خون مي شوند. اين عوامل كه سبب كاهش فشار خون مي شوند عبارت‌اند از: سكته قلبي، اسهال شديد، فعاليت بدني در هواي گرم، كم خوردن نمك، شوك، استرس زياد و ... . اين عوامل موجب مي شود كه رگ ها گشاد شده و فشار خون پايين بيايد.
گاهي وقت ها افت فشار خون، وضعيتي است، يعني بستگي به وضعيت بدن فرد دارد، برای نمونه در حالت عادي و نشسته فشار فرد 12 است، اما به محض اين كه بلند مي شود فشارش 9 مي شود. اين ها نشان مي دهد سيستمي كه بايد فشار را تنظيم كند، ضعيف است، يعني سيستمي كه بايد به هنگام ايستادن فرد رگ هاي پا را تنگ كند تا خون را به مغز برساند، خوب عمل نمي كند و خيلي از اوقات به دليل همين فشار وضعيتي است كه وقتي فرد صبح از رختخواب بلند مي شود و راه مي رود ، در بين راه چشمانش سياهي رفته و حتي غش مي كند.
آيا فشار متغير كه گاهي بالا و گاهي پايين مي رود، طبيعي است؟
بله، به طور كلي آدم زنده فشار خون متغير دارد و اين يك امر طبيعي است؛ برای نمونه ممكن است فشار خون فرد در حالت استرس روي 20 برود، اما يك ليوان آب خنك بخورد و فشارش روي 14بيايد، يا دنبال اتوبوس بدود و فشارش 16 شود.
بنابراين كاهش يا افزايش فشار خون در اثر عوامل مختلف، طبيعي است.
فرق بين افت فشارخون با افت قند خون چيست؟
خيلي ها افت فشارخون را با افت قندخون اشتباه مي گيرند. تشخيص بين اين دو سخت است، زيرا علايم پريدگي رنگ، عرق سرد، سرگيجه، بي حالي و... تقريبا در هر دو يكسان است.
در اين زمان معمولا به فرد آب قند مي خورانند كه البته هم به نفع فشارخون پايين است و هم به نفع افت قندخون، زيرا وقتي به فرد قند مي خورانيد، كانال‌هاي سديم سلولي هم باز شده و سديم(جزء نمك) بيشتري وارد آن مي شود. لذا فشار خون بالا مي رود و اين كار از نظر علمي درست است.
خيلي وقت ها مي گويند هنگام افت فشار خون، كمي نمك روي زبان بريزيد. آيا موثر است؟
بله، زيرا نمك از راه زبان جذب مي شود. اين كار در هواي گرم مانند استان هاي جنوبي يا هنگام حج در عربستان توصيه مي شود، اما انجام اين كار براي همه افراد صحيح نيست و تنها کسانی كه دچار افت فشار خون هستند، مي توانند اين كار را انجام دهند.
همچنين توصيه مي كنم خانم‌ها در طي دوران عادت ماهيانه شان، علاوه بر خوردن قرص آهن، از مقدار بيشتري نمك در غذا هم استفاده كنند، برای نمونه مي توانند همراه غذا، خيار شور بخورند، زيرا خون ريزي در اين مدت سبب مي شود حجم خون كم شده و فشار خون پايين بيايد.
يكي از راهكار هاي موثر در بهبود افت فشار خون اين است كه فرد به صورت طاقباز خوابيده و پاهايش را كمي بالاتر از سطح زمين قرار دهد.
در انتها يادآور مي شوم نكته‌اي كه خيلي مهم است، اين است كه فشارخون درمان كردني نيست، كنترل كردني است.
